پایگاه خبری ایرانیان موفق: در لزوم نوشتن طرح کسب و کار بارها مطالب مختلفی را منتشر کرده‌ایم. برخلاف برخی نظرات، بررسی کارنامه‌ی اکثر کارآفرینان موفق نشان می‌دهد اکثر آنها کارآفرینی را با تهیه یک طرح کسب و کار آغاز کرده‌اند. وقتی صحبت از یک طرح کسب و کار می‌شود همیشه منظور یک سند چند ده صفحه‌ای قطور که تا چند سال آینده را پیش‌بینی می‌کند نیست. طرح‌های کسب و کار به‌طور کلی به چهار نوع مشخص تقسیم می‌شوند: طرح‌های خلاصه و کوتاه (Miniplans)، طرح‌های کسب و کاری که شفاهی ارائه می‌شوند (Presentation Plans or Decks)، طرح‌های اجرایی و طرح‌های احتمالی (اقتضایی یا What-if). این طرح‌ها نسبت به هم برتری ندارند بلکه بسته به موقعیتی که قرار است ایده و کسب و کاری معرفی شود یکی از آنها انتخاب می‌شود. بدین معنا که لزوماً آن طرحی که با جزئیات بیشتر تهیه می‌شود بر طرح‌های خلاصه‌نوشته‌شده برتری ندارد. موفقیت طرح‌های کسب و کار به فاکتورهای مختلفی بستگی دارد و از آن جمله انتخاب درست نوع و ساختار این طرح‌هاست؛ مثلاً طرحی که برای یک سرمایه‌گذار خصوصی می‌نویسید با طرحی که به بانک ارائه می‌کنید و با طرحی که به نیروهای تازه‌وارد شرکتتان می‌دهید باید فرق داشته‌باشد.
۱. طرح‌های خلاصه و کوتاه (Miniplans)
طرح‌های کوتاه برای اکثر دریافت‌کنندگان طرح‌های کسب و کار ارجحیت دارد چون می‌توانند در زمان کوتاه‌تری آن را بخوانند و یا روی گوشی‌همراه یا تبلتشان ذخیره‌کنند و بعداً مطالعه‌کنند. در نوشتن این طرح‌ها همان محتوای طرح‌های کامل کسب و کار را استفاده خواهید کرد با این تفاوت که در توضیح بخش‌های مختلف، خیلی خلاصه‌تر عمل می‌کنید. برای کسب و کارهای کوچک معمولاً این نوع طرح‌ها کل آن چیزی است که نیاز دارید. برای کسب و کارهای پیچیده‌تر ممکن است به نسخه‌ی طولانی‌تر نیاز داشته باشید.
۲. طرح‌های کسب و کاری که شفاهی ارائه می‌شوند (Presentation Plans or Decks)
با ورود ابزارهای ارائه‌ی شفاهی از قبیل پاورپوینت، شیوه‌ی ارائه‌ی اکثر افراد، اگر نگوئیم همه، تغییر کرد. در عین اینکه طرح‌های کسب و کاری که به کمک این ابزارها تهیه می‌شوند کوتاه‌تر از انواع پیشین خود است، اما ارائه‌ی آن الزاماً راحت‌تر از آنها نیست. ارائه‌ی شفاهی شاید خلاصه‌تر و راحت‌تر تهیه شود ولی اکثر اوقات برای فردی که باید آن‌را به صورت شفاهی در مقابل مخاطبان ارائه کند ترس و دلهره به همراه می‌آورد؛ به‌خصوص اگر قرار باشد آن ارائه نقشی حیاتی در آینده‌ی کسب و کار آنها بازی کند. اما ارائه‌ی طرح کسب و کار در قالب یک مجموعه اسلاید، در عین خلاصه بودن می‌تواند بسیار قوی باشد. خوانندگان طرح‌های کسب و کار نوشتاری، نه می‌توانند شور و هیجان شما برای کسب و کارتان را حس کنند و نه این فرصت را خواهند داشت که بعد از خواندن طرح بلافاصله از شما سؤال بپرسند. اما در ارائه‌های شفاهی طرح‌های کسب و کار، در مدت ۲۰ دقیقه شما می‌توانید همه‌ی نکات کلیدی را پوشش دهید و داستان کسب و کار خود را به همراه مفهوم و کارکرد ایده و بیانیه‌ی عملیات و مسیر پیش‌بینی‌های مالی تعریف کنید.
به‌یاد داشته باشید که اسلایدهای خود را با طرح‌های گرافیکی شلوغ نکنید و به جای خواندن از روی اسلایدها، به مخاطبین و حضار نگاه کنید و سخن بگوئید.
فریب مختصر بودن طرح‌های ارائه‌ی شفاهی را نخورید؛ این نوع طرح‌های کسب و کار مستلزم برنامه‌ریزی فراوان است. پاسخ سؤال‌های مهم "چه کسی؟ چه چیزی؟ کجا؟ چه وقت؟ و چگونه؟" را حول محور ایده‌ی کسب و کار خود باید آماده داشته باشید.
۳. طرح اجرایی
یک طرح اجرایی ابزاری است که باید برای کنترل و مدیریت کسب و کار خود داشته باشید. این نوع طرح باید در جزئیات جامع و کامل باشد، هر چند می‌تواند در ارائه کوتاه باقی بماند. شبیه طرح‌ها خلاصه می‌تواند هنگام ارائه، و بسته به موقعیت و مخاطبی که طرح را به او ارائه می‌دهید، خلاصه‌سازی شود ولی خود طرح دقیق و جزئی تهیه می‌گردد. هم‌چنین ممکن است طرح اجرایی کسب و کار خود را در عین پرداختن به جزئیات با ادبیاتی غیررسمی نوشته باشید، ولی در موقع ارائه‌ی خلاصه‌ی آن به مخاطبین رسمی نیاز به ویرایش خواهید داشت! مثلاً ممکن است در بخش قیمت‌گذاری محصول در طرح اجرایی که برای خود تهیه‌کرده‌اید نوشته‌باشید "پس این X (رقیب شما!) کی میخواد قیمتش رو بیاره پایین؟!". اما در طرحی که می‌خواهید به اعطاکنندگان وام (بانک و یا شرکت‌های مربوطه) ارائه بدهید روش قیمت‌گذاری را "بر اساس شرایط رقابتی و رقبا" قید می‌کنید.
در طرحی که صرفاً برای استفاده‌ی داخلی می‌نویسید، با اینکه به جزئیات دقت خواهید کرد ولی ممکن است برخی نکاتی که نیازی به توضیح دادن برای خود ندارید را حذف کنید. هم‌چنین وقتی برای مصرف داخلی کسب و کار یک طرح اجرایی می‌نویسید احتمالاً نیازی هم به گنجاندن ضمیمه‌ای شامل سوابق مدیران کلیدی ندارید!
ممکن است در نوشتن طرح اجرایی برخی موارد را هم با نگاه خاصی پوشش دهید؛ مثلاً اگر گروه کاری شما از چند نفر تشکیل شده و تمایلی به قید حقوق خود یا اطلاعات خصوصی دیگر ندارید می‌توانید در این موارد به جزئیات نپردازید. کارآفرینان بسیاری نسبت به اینکه کارکنان از حقوق دقیق صاحبان کسب و کار خبر داشته باشند حساس هستند، برخی نیز دوست ندارند این اطلاعات در شرکت پخش بشود. بستگی به سیاستی که در پیش می‌گیرید و فرهنگ کاری که ایجاد می‌کنید اطلاعات را در طرح اجرایی خود قرار دهید.
این سند دقیقاً مشابه لباسی است که هنگام باغبانی بر تن می‌کنید؛ هدف اصلی به‌کارگیری و استفاده‌ی آن است نه تحسین شدن به خاطر آن.
۴. طرح احتمالی یا اقتضایی (What-if)
وقتی با یک شرایط غیرمعمول مواجه می‌شوید نیاز به اتخاذ تصمیمی ویژه خواهیدداشت. برای مثال ممکن است بخواهید موقع رفتن دنبال سرمایه‌گذاری بانکی، یک طرح احتمالی (contingency) آماده کنید. یک طرح احتمالی که بر اساس وقوع بدترین شرایط ممکن تهیه می‌شود. طرحی که نشان دهد در صورت رخ‌دادن یک موقعیت خطیر چگونه می‌توانید کسب و کار خود را نجات دهید و از مهلکه جان سالم به‌در ببرید. شرایط خطیری از قبیل دست دادن سهم بازار، رقابت سنگین بر اساس قیمت و یا از دست دادن یکی از اعضای کلیدی تیم مدیریت. ارائه‌ی یک طرح احتمالی می‌تواند ترس بانک یا سرمایه‌گذاران را با نشان دادن اینکه شما فراتر از یک سناریوی خوش‌بینانه را در نظر دارید، آرام کند.
ممکن است کسب و کار شما به خریدن رقبا یا خریده شدن توسط کسب و کارهای دیگر (Acquisition) فکر کند؛ در این حالت یک طرح کسب و کار اقتضایی می‌تواند به شما کمک کند ارزش این خرید و فروش و اینکه ممکن است این کار چه اثری بر هسته‌ی اصلی کسب و کار شما بگذارد را بفهمید. اینکه اگر قیمت‌ها را بالا ببرید، در آموزش کارکنان سرمایه‌گذاری کنید و یا تلاش‌های تکراری را از فرآیند اجرا کم کنید چه می‌شود؟ این طرح اقتضایی لازم نیست به رسمی بودن طرح ارائه‌ی شفاهی باشد. شاید بخواهید درباره‌ی فرصت‌های توسعه‌ای به شکل وسیع و عمیق فکر کنید. یک طرح اقتضایی می‌تواند به شما کمک کند نیازهای فزاینده به فضا، وسائل، کارکنان و متغیرهای دیگر را بهتر درک کنید تا تصمیمی بهتر بگیرید. آنچه این نوع طرح‌ها را از طرح‌های اجرایی و شفاهی متمایز می‌کند این است که الزاماً توصیف کننده‌ی نحوه‌ی اداره‌ی کسب و کار نیستند. بیشتر ضمیمه‌ای برای طرح کسب و کار اصلی شما هستند.
همان‌طور که دیدید برای هر منظور می‌توانید یکی از این چهار نوع طرح کسب و کار را تهیه‌کنید. پس نوشتن و داشتن طرح کسب و کار را بیهوده تلقی نکنید و اجازه دهید نظم و دیسیپلین و چشم‌انداز روشن شما از کسب و کارتان در داخل یکی (یا بیشتر!) از این طرح‌های کسب و کار شکل بگیرد و رشد کند.